عنوان دوره: بیست و دومین کنگره گیاهپزشکی ایران

مصطفی معروف پور؛ یاور وفایی؛ ادریس بدیعی؛ عسگر عباداللهی

سموم شیمیایی تدخینی مانند فسفین و متیل بروماید به‌دلیل طیف وسیع آفت‌کشی و پخش آسان در بین محصولات، نقش محوری در کنترل حشرات آفات محصولات انباری را ایفا کرده‌اند. با این حال، کاربرد چنین ترکیباتی سبب بروز مشکلات متعددی مانند باقیمانده بیش از حد مجاز آفت‌کش‌ها، مسمومیت حاد و مزمن برای کارگران، اثرات سوء بر محیط‌زیست و افزایش مقاومت حشرات شده است. بنابراین توسعه سموم تدخینی کم‌خطر و سازگار با محیط زیست درکنترل حشرات آفت ضروری به نظر می‌رسد. ترکیبات گیاهی به-خصوص اسانس‌های گیاهی به‌دلیل داشتن منشایی طبیعی خطر کمی روی موجودات غیرهدف و انسان داشته و در برنامه‌های مدیریت تلفیقی آفات بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند. بسیاری از اسانس‌های گیاهی طیف ‌وسیعی از فعالیت‌های حشره‌کشی شامل اثرات کشندگی، ضد تغذیه‌ای، دور‌کنندگی، ضد تخمریزی و تنظیم‌کنندگی رشد در حشرات آفت را نشان داده‌اند. گیاه جعفری، Petroselinum crispum L.، از خانواده چتریان به‌عنوان یک چاشنی غذایی و گیاهی دارویی به‌طور وسیعی در سراسر جهان کشت می‌شود. در تحقیق حاضر، سمیت اسانس‌ گیاه جعفری روی حشرات کامل سوسک چهارنقطه‌ای حبوبات (Callosobruchus maculatus F.) و لاروهای سن سوم شب‌پره‌ی مدیترانه‌ای (Ephestia kuehniella Zeller) و شب‌پره‌ی هندی آرد (Plodia interpunctella (Hübner)) در شرایط دمایی 1 ± 28 درجه‌ی سانتی‌گراد و رطوبت نسبی 5 ± 60 درصد بررسی شد. اسانس جعفری با استفاده از دستگاه کلونجر و با روش تقطیر آبی استخراج و اجزای شـیمیایی آن بـا استفاده از دسـتگاه کروماتوگرافـی گازی – طیف‌سنج جرمی (GC/MS) بررسی شد. دی-لیمونن (83/18 درصد)، میریستیسین (18/17 درصد)، آپیول (09/10 درصد)، بتا-سلینن (76/8 درصد) و پولگون (08/6 درصد) به‌عنوان ترکیب‌های اصلی در اسانس جعفری شناسایی شدند. برای ارزیابی سمیت تدخینی، پنج غلظت شامل 48-100، 34-96 و 30-83 میکرولیتر بر لیتر از اسانس به‌ترتیب روی سوسک چهارنقطه‌ای حبوبات، شب‌پره مدیترانه‌ای و شب‌پره‌ی هندی آرد درون ظروف شیشه‌ای 27 میلی‌لیتری به‌عنوان اطاقک تدخین استفاده شدند. سه تکرار با زمان در معرض قرارگیری 24 ساعته برای هر غلظت استفاده شد. اسانس جعفری سمیت تدخینی بالایی را روی حشرات کامل سوسک چهارنقطه‌ای حبوبات و لاروهای شب‌پره‌ی مدیترانه‌ای و شب‌پره‌ی هندی آرد نشان داد و مقادیر غلظت کشنده‌ی پنجاه درصد برای سوسک چهارنقطه‌ای حبوبات، شب‌پره‌ی هندی آرد و شب‌پره‌ی مدیترانه‌ای به‌ترتیب (269/77 ± 593/67) 071/71، (661/56 ± 864/47) 197/55 و (914/87 ± 944/34) 412/52 میکرولیتر بر لیتر برآورد شد. همبستگی مثبتی بین درصد مرگ و میر حشرات و غلظت اسانس مشاهده شد. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که اسانس‌ جعفری در صورت بررسی بیشتر توانایی استفاده شدن به‌عنوان حشره‌کشی طبیعی برای مدیریت سوسک چهارنقطه‌ای حبوبات، شب‌پره‌ی مدیترانه‌ای و شب‌پره‌ی هندی آرد را دارا می‌باشد.

ترکیبات شیمیایی؛ اسانس جعفری؛ سمیت تدخینی؛ سوسک چهارنقطهای حبوبات؛ شبپرهی مدیترانهای؛ شبپرهی هندی آرد