عنوان دوره: بیست و دومین کنگره گیاهپزشکی ایران

امین علیدادی؛ محمد جوان‌نیکخواه؛ عادل پردل

قارچ Pyricularia oryzae عامل بلاست برنج و لکه برگی روی تعدادی از گیاهان گرامینه‌ای است. بلاست یکی از مهمترین بیماری‌های برنج در اکثر مناطق برنج‌خیز ایران به شمار می‌رود که معمولا خسارت اقتصادی قابل توجهی روی برنج سالانه ایجاد می‌کند. تدابیر مدیریتی برای بیمارگرها با قابلیت انجام تولید مثل جنسی و غیر جنسی متفاوت می‌باشد، بنابراین فراوانی وقوع تولید مثل جنسی یک عامل بسیار مهم در مدیریت بیمارگرهای گیاهی است. با توجه به هتروتال بودن قارچ مورد مطالعه، وقوع تولید مثل جنسی مستلزم حضور هر دو تیپ آمیزشی می‌باشد. به منظور شناسایی ایدیومورف‌های تیپ آمیزشی در طی سال‌های زراعی 1393-1394، 180 جدایه Pyricularia oryzae از شالیزارهای برنج، مزارع ذرت و گندم استان‌های گیلان، مازندران، گلستان، خراسان رضوی و علف‌های هرز حاشیه مزارع جداسازی شد. شناسایی مورفولوژیکی همه جدایه‌ها براساس منابع معتبر و همچنین شناسایی مولکولی تعدادی از جدایه‌های منتخب براساس ناحیه ژنی ITS و کالمودولین صورت پذیرفت. همه جدایه‌ها به منظور شناسایی ایدیومورف‌های تیپ آمیزشی با تکنیک Multiplex PCR و آغازگرهای L1 و L2 جهت تکثیر ایدیومورف MAT 1-1 (یک قطعه 522 جفت بازی) و آغازگرهای T1 و T2 جهت تکثیر ایدیومورف MAT 1-2 (یک قطعه 390 جفت بازی) مورد بررسی قرار گرفتند. هر دو تیپ آمیزشی در مناطق نمونه برداری مشاهده گردید. در استان‌های گیلان، مازندران، گلستان جدایه‌هایی با تیپ آمیزشی MAT 1-1 روی برنج از فراوانی بیشتری برخوردار بود، مطالعات قبلی وجود این تیپ آمیزشی روی برنج را تایید می‌کنند. تیپ آمیزشی MAT 1-1 در نمونه‌های برنج خراسان رضوی مشاهده نشد. جدایه‌های با تیپ آمیزشی MAT 1-2 روی علف‌های هرز از فراوانی بیشتری برخوردار بود. نتایج ارزیابی وضعیت باروری جنسی جدایه‌ها با تیپ آمیزشی مخالف تحت شرایط آزمایشگاه و روی محیط کشت آرد برنج-آگار نیز انجام گرفت. عدم ردیابی و شناسایی هر دو الل تیپ آمیزشی قارچ عامل بلاست روی گیاه برنج و عدم مشاهده تولید مثل جنسی در طبیعت، به نظر می‌رسد وجود تنوع زیاد در ارقام مختلف برنج و مساعد بودن شرایط آب و هوایی برای تکثیر غیرجنسی و طبیعتا بروز نوترکیبی غیر‌جنسی از طریق پدیده شبه‌جنسی در کنار سازگاری رویشی مهمترین عوامل در بروز تغییرات ژنتیکی قارچ عامل بلاست در مزارع برنج محسوب می‌شوند. براساس نتایج بدست آمده جدایی ایدیومورف‌های آمیزشی به لحاظ میزبانی (ایدیومورف شناسایی شده روی برنج با ایدیومورف تیپ آمیزشی شناسایی شده روی علف‌های هرز متفاوت می‌باشد) و عدم تولید آسکوکارپ در آزمایشگاه بیانگر امکان بروز اختصاصیت میزبانی و تاثیر عوامل دیگر در بروز تنوع ژنتیکی این قارچ در ایران می باشد.

بلاست برنج؛ قارچ؛ بیمارگر؛ ایدیومورف