عنوان دوره: بیست و دومین کنگره گیاهپزشکی ایران

عبداله احمدپور؛ زینب حیدریان؛ عادل پردل؛ محمد جوان‌نیکخواه

برنج (Oryza sativa L.) مهم‌ترین محصول کشاورزی است و نقش بسیار بارز و چشم‌گیری در تغذیه‌ مردم جهان و ایران دارد. بی-شک یکی از مهمترین عواملی که می‌تواند در کاهش عملکرد برنج تأثیرگذار باشد، شیوع بیماری‌های قارچی متنوعی است که اندام‌های مختلف آن را تحت تأثیر قرار داده و باعث کاهش کمی و کیفی این گیاه می‌گردند. در این میان لکه قهوه‌ای برنج یکی از مهمترین بیماری‌هایی است که خسارت نسبتا قابل ملاحظه‌ای به برنج وارد می‌کند. در طی سال‌های زراعی 1391-1393، 16 جدایه مشکوک به گونه Bipolaris oryzae از علف‌های هرز مزارع برنج (سوروف (Echinochloa colona) (4 جدایه)، پاسپالوم (Paspalum scrobiculatum) (4 جدایه)، ذرت (3 جدایه)، موز (یک جدایه) و گیاه گرامینه ناشناخته (4 جدایه) از استان‌های مازندران (آمل)، گیلان (رشت و آستارا) و گلستان (گرگان) جداسازی شد. جهت کشت ابتدا بخش‌هایی از بافت‌های آلوده به مدت 10 دقیقه زیر جریان ملایم شیر آب شسته شده و سپس با استفاده از اسکالپل به قطعات کوچکتری (به ابعاد تقریبی 5 در 5 میلی‌متر) بریده شدند و به مدت یک دقیقه در محلول رقیق شده هیپوکلریت سدیم (فرم تجاری) 10 درصد (نیم درصد کلر فعال) ضد عفونی سطحی گردیدند. پس از رطوبت‌گیری نمونه‌ها، قطعات تقریبی به اندازه یک سانتی‌مترمربع از قسمت‌های آلوده به همراه نواحی سالم بافت گیاهی به تشتک‌های پتری حاوی محیط‌های کشت آب- آگار (WA) دو درصد و سیب‌زمینی-دکستروز-آگار (PDA) و دمای 25 درجه سلسیوس منتقل گردیدند. قارچ‌های رشد کرده روی محیط کشت WA دو درصد به روش تک کنیدیوم خالص‌سازی شدند. با مطالعات مورفولوژیکی و توالی‌یابی ناحیه rDNA-ITS و ژن گلیسرآلدهید-3- فسفات دهیدروژناز (gpd) همه جدایه‌ها گونه B. oryzae شناخته شدند. فراوانی ایدیومورف‌های تیپ آمیزشی و وضعیت سازگاری جنسی جدایه‌ها مورد مطالعه قرار گرفت. جدایه‌های AA74 و R44B به ترتیب با تیپ‌های آمیزشی MAT 1-1 و MAT 1-2 به عنوان جدایه‌های آزمایشگر با بیشترین میزان تولید سودوتسیوم در تلاقی‌ها انتخاب گردیدند. هر دو تیپ آمیزشی بین جدایه‌های علف‌های هرز وجود داشت و بیش از 75 درصد جدایه‌ها (11 جدایه از 16 جدایه) قادر به تولید آسکوکارپ با جدایه‌های آزمایشگر بودند. نتایج این تحقیق نشان دادکه شانس تلاقی زیادی بین جدایه‌هایی با تیپ آمیزشی مخالف در شرایط مزرعه‌ای بین جدایه‌های جدا شده از برنج و علف‌های هرز در ایران به ویژه مناطق حاشیه دریای خزر وجود دارد. آزمون بیماری-زایی جدایه‌ها روی گیاهان مذکور و برنج تحت شرایط گلخانه با سوسپانسیون اسپور104 × 1 انجام شد و علایم لکه برگی بعد از 10 روز روی برگ‌ها مشاهده گردید. گیاهان سوروف، پاسپالوم، ذرت، موز و گیاه گرامینه ناشناخته میزبان‌های جدیدی برای B. oryzae معرفی می‌شوند. این یافته‌ها می‌تواند در اتخاذ راهکارهای مدیریتی بیماری لکه قهوه‌ای برنج حائز اهمیت باشد.

قارچ؛ تاکسونومی؛ توالی یابی؛ بیماریزایی؛ میزبان