عنوان دوره: بیست و دومین کنگره گیاهپزشکی ایران

مهرداد تبریزیان؛ حسین رنجبر اقدم؛ حسین فرازمند؛ سوسن نظری تابک؛ امیر چراغی

در اکثر مناطق زیر کشت ذرت و نیشکر ایران، آفات ساقه خوار Sesamia spp. در کاهش محصول نقش عمده ای دارند. ساقه خواران جنس Sesamia دارای گونه های مختلفی می‌باشند در حال حاضر به دلیل مشاهده خسارت روز افزون Sesamia cretica علیرغم کنترل شیمیایی توجه خاصی به استفاده از روش‌های جایگزین جهت کنترل آنها شده است. یکی از روش‌های مورد توجه استفاده از فرومون های مصنوعی میباشد. به‌دلیل عدم کارایی و عملکرد مناسب فرومون های وارداتی در شکار پروانه های نر Sesamia cretica ، رفع این نقیصه جزء اهداف این پروژه بوده است.ابتدا شفیره‌های این گونه از مزارع نیشکر خوزستان جمع آوری و بعد از جداسازی شفیره های نر و ماده، مواد فرار به‌وسیله روش SPMEمورد شناسایی قرار گرفت. 3 مولکول گزارش شده توسط Avand-Faghih and Frerot (2008) شامل
(Z)-9-tetradecen-1-ol و (Z)-9-tetradecen-1-yl acetate و(Z)-11-hexadecen-1-ol در آزمایشگاه سنتز فرومون موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور ساخته و به نسبت80:10:10 در دوز های 5/0 ، 1 و 2 میلیگرم فرموله گردید و به‌همراه 3 نوع فرومون از شرکت های Russel ، Econex و Silvanderson در طرح بلوک کامل تصادفی در مزارع نیشکر موسسه تحقیقات نیشکر اهواز در 4 تکرار در سال زراعی 1392آزمایش گردید. نتایج نشان داد بین تیمارها اختلاف معنی دار در سطح 1% وجود داشت. تیمارهای دوز 5/0 ، 1 و 2 با میانگین شکار 0.1562 , 0.1145 , 0.2083 در گروه Aو تیمارهای فرومون های شرکت های Russel ، Econex و Silvanderson بدون شکار حتی یک پروانه در گروه B قرار گرفتند. آنالیز فرمولاسیون فرومون های وارداتی به‌وسیله دستگاه جرم سنجی و برگه آنالیز ارایه شده توسط شرکت های وارد کننده نشان دهنده وجود دو مولکول (Z)-9-tetradecen-1-ol و (Z)-9-tetradecen-1-yl acetate در ساختار فرمولاسیون آنها بود. فرومون های وارداتی هیچکدام دارای مولکول سوم یعنی (Z)-11-hexadecen-1-ol در فرمولاسیون خود نبودند و به‌همین دلیل در آزمایش‌های مزرعه نیشکر قادر به شکار پروانه آفت نبودند و در گروه B قرار گرفتند. فرومون ساخت موسسه به‌دلیل وجود این مولکول در ساختار فرمولاسیون خود قادر به شکار پروانه های نر Sesamia cretica بود و تمامی دوزها در گروه A قرار گرفتند.
در آزمایشی دیگر جهت تعیین نوع مناسب تله، 2 نوع تله دلتا (Delta trap) و تله قیفی (Funnel Trap) در طرح بلوک کامل تصادفی مورد آزمایش قرار گرفتند. در این آزمایش تیمارهای تله قیفی با دوز 1 میلیگرم و 2 میلیگرم از فرومون ساخت موسسه با شکار متوسط 0.3663 و 0.3309 در گروه A و تیمارهای تله دلتا با دوز 1 و 2 میلیگرم ساخت موسسه با شکار متوسط 0.0000 و 0.0074 در گروه B قرار گرفتند.
لذا می‌توان نتیجه گرفت جهت استفاده از فرومون جنسی Sesamia cretica در فرمولاسیون آن از 3 مولکول یاد شده استفاده نمود و تله مناسب جهت شکار پروانه آفت نوع قیفی بمراتب مناسب تر از نوع دلتا میباشد.

فرومون؛ ساقه خوار نیشکر؛ سنتز