عنوان دوره: بیست و دومین کنگره گیاهپزشکی ایران

الهه سیف اللهی؛ بهرام شریف نبی؛ محمد جوان‌نیکخواه

بیماری اسکالد یا کچلی جو یکی از بیماری‌های مهم خسارت زای جو می‌باشد. گونهRhynchosporium commune عامل بیماری روی جو و تعدادی از علف های هرز خانواده گرامینه است. در دنیا این گونه از روی جو، گونه‌های دیگر Hordeum spp.، Bromus diandrus و Lolium multiflorum جداسازی شده است. تاکنون در ایران این قارچ تنها از روی جو گزارش شده است. بررسی وجود این گونه و یا گونه‌های دیگر قارچRhynchosporium روی علف‌های هرز حاشیه مزارع در بیماری‌شناسی گیاهی حائز اهمیت می‌باشد. به این منظور، در بهار سال 1393 و 1394 از مزارع جو استانهای خوزستان، ایلام و گلستان گیاهانی از خانواده گرامینه که دارای علائم لکه برگی و اسکالد بودند ،جمع آوری گردید. پس از ضد عفونی سطحی، بافت‌های گیاهی روی محیط آب-آگار قرار داده شدند و در دمای 16 درجه سلسیوس در شرایط تاریکی به مدت 14 روز نگهداری شدند. جدایه‌های قارچی به روش تک کنیدی خالص سازی گردید. پس از بررسی میکروسکوپی مشخص شد که عامل آلودگی متعلق به جنس Rhynchosporium است. شناسایی مورفولوژیکی گونه براساس شکل کنیدیوم و اندازه طول و عرض کنیدی صورت گرفت . به منظور شناسایی دقیق گونه های قارچی، DNA ژنومی جدایه‌ها استخراج و پس از تکثیر ناحیه ITS با آغازگرهای ITS4 و ITS5، توالی یابی انجام شد. ترادف‌ها با توالی های مشابه در بانک ژن مقایسه شدند. سپس، همردیف سازی ترادف‌های حاصل با توالی‌های مشابه در بانک ژن با نرم افزار CLC sequencer version7.5 صورت گرفت. به منظور شناسایی دقیق گونه‌های گیاهی خانواده گرامینه نیز DNA ژنومی آنها استخراج گردید و برای انجام DNA barcoding آنها، لوکوس های matK و rbcL به ترتیب با استفاده از جفت آغازگرهای matK390F، matK1326R، rbcLF و rbcLR تکثیر و توالی یابی شدند. شناسایی مورفولوژیکی و مولکولی عامل اسکالد نشان داد که همه جدایه‌های به دست آمده از علف های هرز گرامینه متعلق به گونه‌ی Rhynchosporium commune هستند. شناسایی مولکولی گیاهان خانواده گرامینه مشخص کرد که میزبان ها، گیاهان Hordeum vulgar subsp. spontaneum، Hordeum murinum subsp. glaucum و Lolium multiflorum هستند. قارچ R. commune ب رای اولین بار در ایران از این میزبان ها جداسازی شده است. نتایج نشان داد که علف‌های هرز خانواده گرامینه می‌توانند به صورت پناهگاه و یا میزبان ثانویه عامل اسکالد جو در ایران عمل کنند. ساختار ژنتیکی جمعیت‌هایR. commune در مزارع جو می-تواند با جریان ژنتیکی از جدایه‌های میزبان های ثانویه تغییر یابد. با جداسازی عامل اسکالد جو از علف‌های هرز حاشیه مزارع جو در ایران، باید این میزبان ها را در غربالگری گیاهان جو از نظر مقاومت به بیماری اسکالد در نظر گرفت تا کارایی برنامه‌های اصلاحی تا سر حد مطلوبی حفظ شود.

اسکالد؛ جو؛ گرامینه؛ توالی یابی