عنوان دوره: بیست و دومین کنگره گیاهپزشکی ایران

محدثه افراخته؛ کاظم محمدپور؛ ¹حبیب عباسی پور شوشتری؛ ²علیرضا عسکریان زاده

¹عضو هیات علمی دانشگاه شاهد

²مدیر گروه گیاهپزشکی

سر‌خرطومی‌جالیز، Acythopeus curvirostris persicus Thompson (Col.: Curculionidae) یکی از آفات مهم محصولات جالیزی می‌باشد که درکشور‌های خاورمیانه انتشار داشته و به‌طور متوسط موجب 40 تا 70 درصد خسارت به‌ویژه در هندوانه و خربزه می-شود. در حال‌حاضر تنها از روش کنترل‌شیمیایی برای مبارزه با این آفت استفاده می‌شود. باتوجه به کم‌‌تاثیر بودن سموم و اثرات مخرب زیست‌‌محیطی آن‌ها می‌توان از روش‌های نوین کنترل آفت استفاده نمود. از جمله این روش‌ها می‌توان به استفاده ازمتابولیت‌های‌ثانویه-گیاهی که اصطلاحاٌ به آن‌ها کایرومون گفته می‌شود و در هدایت حشرات گیاهخوار به سمت میزبان نقش دارند، جهت کنترل و مدیریت آفات استفاده نمود. این روش نوین در محدوده کنترل‌رفتاری قرار می‌گیرد. در این تحقیق سعی شد تا با انجام آزمایش‌های بویایی‌سنجی با استفاده از حشرات زنده سرخرطومی جالیز در بویایی‌‌سنج استاتیک دو‌راهه، نقش میزبان‌‌های گیاهی این حشره (میوه، برگ و عصاره گیاهان خربزه، خیار، هندوانه و هندوانه‌ابوجهل) از نظر جلب‌کنندگی این گونه مورد بررسی قرار گیرند. در این آزمایش از میوه‌هایی استفاده شد که در ابتدای مرحله رشد و هر کدام به اندازه یک گردو با وزن تقریبی 100 گرم بودند، جهت انجام هر تست بویایی‌سنجی تعداد 30 حشره جفت‌گیری‌کرده و جفت‌گیری‌نکرده از هر جنس استفاده شد. به منظور دستیابی به حشرات کامل، ابتدا میوه آلوده به تخم حشره از مزرعه جمع‌آوری شد. سپس به محض ظهور حشرات کامل سرخرطومی تفکیک‌جنسیت صورت گرفت. تعدادی از حشرات برای جفت‌گیری قرار داده شدند. حشرات به‌صورت جداگانه و یک‌به‌یک تست شدند. این پژوهش در شرایط رطوبت نسبی 50-60 درصد، دمای 1±26 درجه‌سلسیوس و دوره نوری 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی انجام شد. در این آزمایش ها بیش از5/99% افراد فعال بودند. نتایج به‌دست آمده از آزمایش‌های بویایی‌سنجی نشان داد که حشرات کامل نر و ماده جفت‌گیری‌کرده و جفت‌گیری‌نکرده سرخرطومی جالیز، به همه‌ی میوه‌های گیاهان میزبان پاسخ مثبت دادند. میوه‌های ابوجهل با 6/26% و خربزه با 16/39% جلب حشرات نسبت به میوه‌های هندوانه با 40% و خیار با 3/43% از جلب‌کنندگی کمتری برخوردار بودند. پاسخ حشرات کامل سرخرطومی جالیز به عصاره حاصل از میوه گیاهان میزبان که با روش تقطیر با آب (دستگاه کلونجر) به‌دست آمده بود، نیز معنی‌‌دار بود و عصاره خربزه 6/36%، عصاره هندوانه 3/33% و عصاره خیار و هندوانه ابوجهل هرکدام 5/32% جلب‌کنندگی داشتند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که بوی گیاهان میزبان برای حشرات کامل نر و ماده سرخرطومی‌جالیز اثر جلب‌کنندگی دارد و این گیاهان دارای کایرومون‌هایی هستند که موجب جلب این حشره می‌شوند. همچنین نتایج نشان داد که برگ گیاهان میزبان برای حشرات کامل نر و ماده سرخرطومی جالیز اثر جلب‌‌کنندگی بسیار کمی داشت. میزان جلب‌کنندگی برگ گیاهان خربزه، هندوانه، خیار و هندوانه ‌ابوجهل به‌ترتیب 16/24%، 16/29%، 16/24% و 7/27% بود. درک اکولوژی شیمیایی این گونه در شرایط آزمایشگاه می‌تواند اطلاعات مورد نیاز برای کنترل آن با استفاده از کیمیاپیام‌ها را فراهم کند.

برگ؛ بویایی سنجی؛ بویایی سنج استاتیک دوراهه؛ خانواده کدوئیان؛ میوه