عنوان دوره: بیست و دومین کنگره گیاهپزشکی ایران

رحیم احمدوند؛ احمد موسی پور گرجی

ویروس‌های PVY و PVX از مهمترین ویروس‌های سیب‌زمینی بوده و گسترش جهانی دارند. به دلیل تکثیر غیرجنسی سیب-زمینی، آلودگی ویروسی یک کلون حساس در نسلهای بعدی تجمع یافته و طی چند سال باعث اضمحلال بذر سیب‌زمینی (Degeneration) می‌شود. با توجه به ماهیت ویروسها، نمی توان آنها را مستقیماً کنترل کرد و همچنین مبارزه با ناقلین PVY مؤثر نبوده و سالیانه مبالغ هنگفتی صرف سالم‌سازی بذور و آزمون‌های لازم جهت گواهی بذور تولیدی در کشور می‌شود. استفاده از ارقام با مقاومت بسیار بالا (extreme resistance)(ER) مؤثرترین روش برای کنترل این دو ویروس بوده و در برنامه‌های اصلاحی یکی ازاهداف مهم اصلاحگران می‌باشد. زیرا ژنوتیپ‌های دارای این نوع از مقاومت نسبت به همه نژادهای ویروس مقاوم بوده و همچنین بر خلاف مقاومت از نوع فوق حساسیت، تحت تاثیر دمای محیط و شرایط فیزیولوژیکی گیاه قرار نمی‌گیرد. در این تحقیق، به منظور شناسایی ژنوتیپ‌های با مقاومت بسیار بالا، واکنش 22 کلون امیدبخش سیب زمینی حاصل از برنامه‌های اصلاحی نسبت به دو ویروس PVY وPVX در شرایط گلخانه‌ای در کرج ارزیابی شد. به منظور تهیه زادمایه هر یک از این ویروس‌ها، ابتدا بوته‌های مشکوک به آلودگی هر یک از ویروس‌ها را از مزارع مختلف جمع‌آوری کرده و آلوگی آنها توسط تست الایزا (DAS-ELISA) تأیید شد. سپس بوته‌های آلوده به PVY و PVX به ترتیب روی گیاهان محک عروسک پشت‌پرده (Physalis floridana) و گل‌تکمه‌ای (Gompherena globosa) خالص سازی بیولوژیک صورت گرفته و روی توتون در محیط کشت بافت تکثیر و نگهداری شدند. پس از سالم‌سازی کلون‌های آزمایشی با استفاده از روشهای شیمیوتراپی و الکتروتراپی، به صورت تک گره روی محیط MS تکثیر و پس از انتقال گیاهچه‌ها به گلخانه غده‌چه تولید شد. به منظور ارزیابی واکنش کلونها نسبت به این دو ویروس، از روش استاندارد مرکز بین‌المللی سیب‌زمینی(CIP) استفاده شد. برای هر ویروس در قالب دو آزمایش جداگانه، ابتدا با مایه‌زنی مکانیکی در سه تکرار ارقام مقاوم شناسایی شدند. سپس برای تعیین نوع مقاومت، ژنوتیپ‌های مقاوم توسط گوجه‌فرنگی رقم روتگرز آلوده به ویروس در سه تکرار به روش پیوند مایه‌زنی شدند. در هر دو آزمایش یک ماه پس از مایه‌زنی، آلودگی ژنوتیپ‌ها توسط آزمون DAS-ELISA نسبت به هر یک از این ویروس‌ها بررسی شد. نتایج حاصل از تلقیح مکانیکی و پیوند ژنوتیپ‌ها نشان داد که کلونهای امیدبخش 1-397081، 1-396136، 9-397074، 8-397032 و 8-397075 نسبت به هر دو ویروس PVX و PVYدارای مقاومت بسیار بالا (ER) بوده و پنج کلون امیدبخش 6-397045، 3-397045، 10-397045، 13-397081 و 6-397075 نسبت به هر دو ویروس مذکور حساس بودند. تعداد چهار کلون امیدبخش 2-397097، 2-397045، 10-397082 و 2-397082 تنها به ویروس PVY مقاومت بسیار بالا داشتند. کلون امیدبخش 2-397097 دارای خصوصیات زراعی مطلوب بوده و به عنوان دومین رقم ایرانی سیب‌زمینی با نام خاوران معرفی شد.

سیب‌زمینی؛ PVY؛ PVX؛ مقاومت بسیار بالا