عنوان دوره: بیست و دومین کنگره گیاهپزشکی ایران

¹وحید قاسمی؛ ²محمد خیرخواه

¹عضو هیات علمی - مجتمع آموزش عالی شیروان

²عضو هیات علمی-مجتمع آموزش عالی شیروان

اسانس‌های گیاهی به‌عنوان ترکیبات جایگزین آفتکش‌های شیمیایی که بطور متداول مورد استفاده قرار می‌گیرند، در نظر گرفته می‌شوند.شبپره‌ مدیترانه‌ای آرد Ephestiakuehniella Zeller یکی از آفات اصلی محصولات انباری، به ویژه آرد است که عمدتاً توسط سموم تدخینی سنتزشده کنترل می‌شود. هدف از پژوهش حاضر، تعیین ترکیبات شیمیایی اسانس کاکوتی چندساله Ziziphoraclinopodioides Lam. و بررسی سمیت تنفسی آن علیه مراحل مختلف رشدی شب‌پره مدیترانه‌ای آرد در شرایط آزمایشگاهی می‌باشد. اندام‌های هوایی این گیاه ازرویشگاه‌های طبیعی خود در شهرستان شیروان واقع در استان خراسان شمالی، ایران جمع‌آوری شد. اسانس این گیاه به روش تقطیر و با استفاده از دستگاه کلونجر استحصال شد. خصوصیات کمی و کیفی ترکیبات مؤثره اسانس، با تجزیه GC-MSتعیین شد. برای برآورد مقادیر LC، 10 لارو دوروزه سن پنجم شب‌پره با غلظت‌های 5، 12، 28، 64، 150، 350، و 800 میکرولیتر بر لیتر هوا از اسانس مورد آزمایش در یک ظرف شیشه‌ای به حجم 280 میلی‌لیتر اسانس‌دهی شدند. ده شب‌پره بالغ یک‌روزه نیز در شرایط مشابه با غلظت های 5/0، 8/0، 2/1، 8/1، 8/2، و 3/4 میکرولیتر بر لیتر هواتیمار شدند. مرگ‌و‌میر لارو و حشرات بالغ 24 ساعت پس از شروع اسانس‌دهی ثبت شد. همچنین، فعالیت بازدارندگی تخم ریزی غلظت‌های 500، 1000، 2000، 4000، و 8000 پی‌پی‌ام اسانس مورد مطالعه روی شب‌پره‌های بالغ ماده بررسی شد.تمام آزمایش‌های سمشناسی در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار برای هر غلظت و در شرایط دمایی 1 ± 26 درجه سلسیوس و رطوبت نسبی 5 ±70 درصد در تاریکی انجام گرفت. در ظروف مربوط به حشرات شاهد، هیچ گونه اسانسی مورد استفاده قرار نگرفت.نتایج تجزیه GC-MS نشان داد که پولگون (4/49 درصد)، پیپریتنون(7/10 درصد)، منتون (9/8 درصد)، 1و8- سینئول (9/6 درصد)، ایزو-منتون (9/3 درصد)، ایزو-پولگون (9/2 درصد) و لیمونن (8/2 درصد) بیشترین ترکیبات موجود در اسانس برگ‌های خشک‌شده کاکوتی می‌باشند.بر اساس نتایج زیست-سنجی‌ مشخص شد که مقدارLC50 اسانس کاکوتی علیه لاروها و حشرات کامل پس از 24 ساعت اسانس‌دهی به ترتیب 61/56 و 39/1 میکرولیتر بر لیتر هوا است. بر اساس فاکتور سمیت نسبی میانه، حشرات کامل به میزان 17/42 برابر در مقایسه با لاروها نسبت به اسانس مورد مطالعه حساس‌ترند. مشخص شد که با افزایش غلظت اسانس، میزان تخم‌ریزی شب‌پره‌های ماده و نرخ تفریخ تخم‌های گذاشته‌شده به ترتیب به میزان 89/89 و 79/74 درصد کاهش یافت. اسانس کاکوتی به عنوان یک ترکیب دارویی و طعم‌دهنده مورد استفاده قرار می‌گیرد و در مقایسه با اغلب آفت‌کش ها، مضرات کمتری روی انسان و موجودات غیرهدف به همراه دارد. نتایج این مطالعه نشاندهنده سمیت تنفسی اسانس این گیاه علیه تخم‌ها، لاروها و افراد بالغ شب‌پره مدیترانه‌ای آرد می‌باشد. هرچند، برای اثبات تأثیر اسانس کاکوتی به عنوان یک حشره-کش مؤثر و ایمن در انبارها،به تحقیقات بیشتری نیاز است.

آفت انباری؛ حشره کش؛ ترکیبات شیمیایی؛ بازدارندگی تخم ریزی؛ پولگون