عنوان دوره: بیست و دومین کنگره گیاهپزشکی ایران

علیرضا امیری جامی؛ حسین صادقی نامقی

رابطه همیاری بین شته‌ها و مورچه‌ها یکی از شایع‌ترین و مهمترین برهم‌کنش‌های موجود در طبیعت بشمار می‌آید. در حدود یک چهارم گونه‌های شته ها دارای رابطه همیاری از نوع اجباری و بسیاری دیگر از گونه‌ها دارای رابطه از نوع اختیاری با مورچه‌ها هستند. در نتیجه بسیاری از شته‌خوارها به شدت توسط مورچه‌های همیار مورد حمله قرار می‌گیرند. مشخصا استفاده کردن از چنین منابعی برای دشمنان طبیعی هزینه‌بر بوده و زمانی‌ که آن‌ها مجبور به تغذیه از این نوع شته‌ها می‌گردند (مانند کمیاب شدن فصلی شته‌ها) احتمالا کارآیی این عوامل کنترل بیولوژیک به طور چشم‌گیری کاهش پیدا خواهد کرد. بدین منظور، در پژوهش حاضر بر روی برهم‌کنش بین پارازیتوﺋیدها و شته پلی‌فاژ (Acyrthosiphon gossypii) تحت مراقبت مورچه (Lasius turcicus Santschi) بر روی گیاه ازمک (Brassicaceae (Cardaria draba (L.): تمرکز گردید. جهت فهمیدن اینکه آیا رابطه همیاری شته-مورچه می‌تواند به عنوان نوعی عامل بازدارنده قوی برای پارازیتوﺋیدها عمل نماید، نرخ پارازیته شدن شته مورد آزمایش روی گیاه ازمک در یک آزمایش مزرعه-ای مورد ارزیابی قرار گرفت. کلیه این آزمایشات در پردیس دانشگاه فردوسی مشهد، طی ماه‌های فروردین و اردیبهشت سال 1395 صورت پذیرفتند. جهت جلوگیری از دسترسی مورچه به کلنی شته در نیمی از این گیاهان از تله تانگل‌فوت در سطح پایینی ساقه آن‌ها استفاده شد. تعداد شته‌ها (تراکم)، نسبت شته‌های مومیایی شده و همچنین فراوانی مورچه بر روی هر گیاه میزبان (داخل کلنی شته) در تیمار مربوطه در فواصل زمانی 7، 10 و 14 روز پس از شروع آزمایش شمارش و ثبت گردید. سپس این گیاهان جهت شمارش تعداد افراد بالغ پارازیتوﺋید خارج شده از میزبان در هر تیمار (حضور و عدم حضور مورچه) به آزمایشگاه منتقل شدند. طی آزمایشات مراقبت زیادی صورت پذیرفت تا از حضور شکارگرهای شته‌ها بخصوص سیرفید ها (تخم، لارو یا بالغ) داخل کلنی‌های شته جلوگیری و در صورت مشاهده بلافاصله توسط یک قلم موی ظریف اقدام به حذف آن‌ها می‌گردید. جهت مقایسه میانگین‌ها از آزمون t در نرم‌افزار آماری SAS استفاده گردید. نرخ پارازیته شدن به صورت معنی‌داری تحت تاثیر حضور مورچه کاهش نشان داد (001/0P <)، اما میزان خروج افراد بالغ تحت تاثیر حضور مورچه در کلنی شته قرار نگرفت. تجزیه و تحلیل رگرسیون نشان داد که رابطه مثبتی بین تعداد شته و فراوانی مورچه در کلنی شته وجود دارد. اما، بین فراوانی شته و نرخ پارازیتیسم رابطه معکوسی در حضور مورچه‌ها مشاهده گردید. روی هم رفته، بایستی اذعان داشت که برهم‌کنش شته- پارازیتوﺋید یک سیستم پیچیده بوده و یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که علاوه بر ویژگی‌های گیاه میزبان و شته، حضور طرف‌های سومی همچون مورچه‌ها می‌تواند به صورت چشم‌گیری نرخ پارازیتیسم را پایین بیاورد. در هر صورت بر اساس نتایج مطالعه حاضر، شدت بازدارندگی حضور مورچه‌ها ارتباط تنگاتنگی با تراکم شته‌ها دارد.

پارازیتوﺋید؛ مورچه؛ شته؛ برهم‌کنش آنتاگونیستی